Historia tatuażu w Japonii

Tatuaż w starożytnej Japonii

Najstarsze dowody na tatuowanie w Japoni

W starożytnej Japonii tatuaż miał różne funkcje — od magicznych i rytualnych, po dekoracyjne, ale przede wszystkim rytualno-społeczne. Historia tej sztuki w Japonii sięga aż do czasów prehistorycznych, prawdopodobnie już od okresu Jōmon (od 2000 p.n.e.). Najstarsze dowody na tatuowanie na wyspach Japońskich znaleźć można w znakach odkrytych na figurkach dogū i haniwa. To szmat czasu temu, chociaż praktyka dekorowania ciała w Japonii zaczęła być naprawdę powszechna dopiero w okresie Yayoi (od 300 p.n.e.).

Unikatowe tradycje tatuowania w japońskiej kulturze Ainu i na wyspach Ryukyu

W japońśkiej kulturze Ainu znanej z okresu już od 4000 p.n.e. i rdzennej ludności północnej Japonii, tatuaże miały szczególne znaczenie. Były one uważane za niezbędny element dojrzewania, zwłaszcza dla kobiet. Tatuaże te były symbolem piękna, dojrzałości i statusu społecznego. Na północnym krańcu archipelagu, w tym na Hokkaido, kobiety ajnuskie nosiły tatuaże wokół ust, co było wyrazem ich tożsamości i kultury.

Wyspy Ryukyu, położone na południu Japonii, również miały swoje unikalne tradycje tatuażu. Na przykład na wyspach Amami, części archipelagu Nansei, kobiety nosiły na dłoniach tatuaże hajichi, wykonywane zaostrzonym bambusem. Tatuaże te wskazywały najczęściej na stan małżeński. Dokładne kształty tatuaży i pokrycie obszarów ciała różniły się w zależności od wyspy, a w niektórych miejscach wierzono, że kobieta bez właściwego hajichi cierpi w życiu pozagrobowym.

Te wczesne praktyki tatuażu w Japonii stanowiły fundament dla późniejszego rozwoju sztuki Horimono i Irezumi, które stały się nieodłącznym elementem japońskiej historii i kultury. Przez te wczesne formy tatuażu możemy zrozumieć, jak głęboko zakorzeniona jest ta praktyka w japońskiej tożsamości, a dzięki dzisiejszemu oglądowi na tatuowanie w tej części świata, jak ewoluowała na przestrzeni wieków.

Historyczne przemiany w postrzeganiu tatuaży w Japonii

W starożytnej Japonii tatuaż miał głębokie znaczenie rytualne i społeczne. W okresie Jomon (2000 p.n.e. – 300 n.e.), tatuaże były używane głównie do celów rytualnych, jako oznaki dojrzałości, statusu społecznego lub nawet jako forma ochrony duchowej. Wiele z tych wczesnych tatuaży było prostych w formie, skupiając się na geometrycznych wzorach i symbolach.

W okresie Yayoi (300 p.n.e. – 300 n.e.), japoński tatuaż zaczął nabierać bardziej złożonych form i znaczeń. Wzory stały się bardziej skomplikowane, a ich zastosowanie rozszerzyło się na oznaczanie przynależności do określonych grup społecznych lub klanów. Tatuaże wciąż służyły również jako forma ochrony przed złymi duchami lub osobisty symbol szczęścia.

Jednakże, w następującym po nim okresie Kofun (lata 300 n.e. – 538 n.e.), nastąpiła znacząca zmiana w postrzeganiu tatuaży. W tym czasie rozpoczął się proces utożsamiania tatuaży z więźniami i skazańcami. Na przykład, w jednym z zachowanych tekstów z tego okresu, cesarz zaadresował swój list do skazanego, Hamako Muraji z Azumi, aby za jego spisek i próbę zamachu stanu, skazać go na karę tatuowania, zamiast śmierci.

„Spiskowałeś, by wywołać rebelię i zamach stanu. Wykroczenie to karane jest śmiercią. W przypływie wielkiej łaski postanawiam jednak by, zamiast kary śmierci ukarać cię tatuowaniem.”

W okresie Kofun każda z prowincji miała własny system tatuowania „za karę”, często umieszczając znaki na czole, w okolicach oczu lub na przedramieniu. Jednym z najczęściej stosowanych wzorów na twarzy był znak „Inu” pochodzący z japońskiego języku kanji. Znak „Inu” oznaczał „pies”.

Kara tatuażu była jedną z najcięższych w Japonii, piętnując nie tylko skazanego, ale również wpływając negatywnie na życie społeczne jego całej rodziny. Ta praktyka znacznie różniła się od wcześniejszego zastosowania tatuażu w okresie Yayoi, gdzie miał on bardzo pozytywne konotacje kulturowe.

W następującym okresie Nara (710 n.e. – 794 n.e.) i Heian (794 n.e. – 1185 n.e.), tatuaż był już bardzo powszechnie stosowany jako kara dla przestępców, stająć się jego główną funkcją. To oznaczało utrwalenie oddalenia się od jego pierwotnych pozytywnych zastosowań i symboliki. Tatuaż stał się społecznym znakiem hańby, a nie honoru — co miało długotrwały wpływ na jego percepcję w całej japońskiej kulturze.

Ponowne zmiany w percepcji tatuowania w okresie „Edo”

Odrodzenie tatuażu japońskiego w okresie Edo

Okres Edo (1603-1868) w historii Japonii był czasem pokoju i stabilizacji politycznej, co sprzyjało rozwojowi kultury, w tym sztuki tatuażu. W tym okresie tatuaż zaczął znów być postrzegany nie tylko jako praktyka rytualna czy społeczna, ale również jako forma artystyczna (osobista). Wzory stały się bardziej złożone i szczegółowe, często inspirowane popularnymi wówczas drzeworytami ukiyo-e. Irezumi, jakie znamy je dzisiaj, zaczęło kształtować swoją tożsamość w tym okresie, stając się wyraźnym elementem japońskiej kultury.

Dynamiczny rozwój sztuki „Irezumi”

Okres Edo był czasem, w którym sztuka Irezumi zaczęła ewoluować i przyjmować swoją unikalną formę. Artystyczne techniki i narzędzia używane do tatuażu zostały udoskonalone, a wzory stały się bardziej złożone i symboliczne. Motywy zaczerpnięte z mitologii, natury, literatury i teatru kabuki zaczęły dominować w projektach japońskich tatuaży. Wzory te nie tylko odzwierciedlały osobiste historie i przekonania noszących je, ale także stały się formą ekspresji artystycznej i osobistej, świadcząc o umiejętnościach i kreatywności tamtejszych tatuatorów oraz ogólnej wolności ludności japońskiej w wyrażaniu siebie.

Popularność tatuażu wśród japońskich grup zawodowych

W tym okresie tatuaże stały się również wyjątkowo popularne wśród określonych grup zawodowych, takich jak ekspresowi posłańcy, kurierzy i strażacy. Tatuaże były integralną częścią ich tożsamości i wizerunku.

Słabnąca funkcja tatuowania, jako kary za przewinienia

Warto zauważyć, że tatuaże nigdy nie obejmowały rządzącej klasy wojowników czy samurajów, ze względu na konfucjańskie ograniczenia dotyczące uszkadzania własnego ciała. Ponadto, choć w okresie Edo, tatuaż był wciąż stosowany jako kara dla przestępców, co utrzymywało jego negatywne postrzeganie w niektórych kręgach społecznych — warto zauważyć, że ta forma interpretacji tatuowania stanowiła nieznaczną część społeczeństwa.

Ponowne regulacje i zakazy w Japonii

Polityka rządu Edo i Meiji wobec tatuowania

W dalszej części okresu Edo rządzący szogunat Tokugawa zaczął postrzegać tatuaż jako zagrożenie dla porządku społecznego. W odpowiedzi na wyjątkowo szybko rosnącą popularność tatuaży wśród niższych klas i przestępców władze wprowadziły przepisy ograniczające praktykę tatuowania. Regulacje te miały na celu kontrolę nad ilością tatuaży, które zaczęły być kojarzone z „Yakuzą”, popularną japońską mafią, znaną do dziś niemal na całym globie.

Skrócona historia japońskiej mafii „Yakuza”

Mafia Yakuza to japońska organizacja przestępcza. Jej istnienie jest zazwyczaj datowane na okres Edo (1603–1868), u którego początku formacje znane jako „kabuki-mono” i „bakuto” (hazardziści) zaczęły kształtować podwaliny pod przyszłą strukturę Yakuzy.

Yakuza charakteryzowała się ścisłą hierarchią i kodeksem honorowym, który czerpał inspiracje z tradycji samurajskiej, z naciskiem na lojalność i poszanowanie starszyzny. Członkowie Yakuzy znani byli z zaangażowania w różnorodne działalności przestępcze takie jak hazard, handel narkotykami, pranie pieniędzy, wymuszenia, a także legalne przedsięwzięcia biznesowe.

Tatuowanie w Yakuzie było głęboko zakorzenioną tradycją. Członkowie Yakuzy pokrywali swoje ciała skomplikowanymi, kolorowymi tatuażami, które miały silne znaczenie symboliczne. Tatuaże te, znane jako „Irezumi”, były wyrazem osobistego poświęcenia, historii życia i lojalności wobec tej organizacji. Zazwyczaj były one jednak ukrywane pod ubraniem, aby nie zwracać na siebie niepotrzebnej uwagi władzy.

Związek Yakuzy z tatuowaniem jest częścią szerszej historii tatuażu w Japonii, gdzie przez wieki był on postrzegany różnie, od formy artystycznej po symbol kryminalnego piętna i na odwrót — szczególnie w omawianych okresach, gdy władza wielokrotnie próbowała zwalczać tę praktykę.

Wpływ modernizacji na Percepcję Tatuażu

Modernizacja Japonii w okresie Meiji (1868-1912) miała głęboki wpływ na percepcję tatuażu. Dążenie do akceptacji przez Zachód i odrzucenie „barbarzyńskich” praktyk doprowadziło do ponownego marginalizowania tatuażu w społeczeństwie. Mimo to tatuaż przetrwał w podziemiu, często związany z subkulturami i Yakuzą. Ta zmiana percepcji miała długotrwałe skutki, wpływając nawet na sposób, w jaki tatuaż jest postrzegany we współczesnej Japonii do dziś.

Współczesne perspektywy na japońskie tatuaże

Zmiana Postaw po II Wojnie Światowej

Po zakończeniu II Wojny Światowej Japonia przeszła przez znaczące zmiany społeczne i kulturowe, które znów wpłynęły na percepcję tatuażu. Modernizacja i kolejne wpływy zachodnie doprowadziły do stopniowego złagodzenia negatywnych konotacji związanych z tatuażem. W latach powojennych, zwłaszcza wśród młodszych pokoleń, tatuaż zaczął znów być postrzegany jako forma ekspresji artystycznej i indywidualności. Jednakże, w niektórych kręgach społecznych, szczególnie w starszych pokoleniach, tatuaż nadal pozostaje tabu, często kojarzony z przestępczością — co ma miejsce w wielu krajach do dziś.

Tatuaże współczesnej Japonii

Współczesna Japonia prezentuje mieszankę akceptacji i niepewności wobec tatuażu. W miastach takich jak Tokio i Osaka, tatuaże są coraz bardziej widoczne, a studia tatuażu oferują szeroką gamę stylów, od tradycyjnego japońskiego Irezumi po nowoczesne, zachodnie wzornictwo, czy choćby realizm. Jednak w wielu publicznych miejscach, takich jak onseny (gorące źródła), baseny czy siłownie, osoby z tatuażami nadal mogą napotkać na ograniczenia. To odzwierciedla trwającą debatę społeczną na temat miejsca tatuażu w japońskim społeczeństwie, gdzie tradycyjne wartości oraz piętno przestępcze wciąż rywalizują między sobą, próbując odnaleźć społeczny konsensus.

Narastający na całym świecie szacunek do japońskiego Irezumi

W ostatnich dziesięcioleciach tatuaż Irezumi zyskał międzynarodowe uznanie i stał się źródłem inspiracji dla artystów tatuażu na całym świecie. Jego bogata symbolika, skomplikowane wzory i głębokie historyczne korzenie przyciągają miłośników tatuażu poszukujących unikalnych i znaczących dzieł sztuki. Globalna akceptacja japońskiego tatuażu świadczy o jego trwałym wpływie i znaczeniu, przekraczającym granice kulturowe i geograficzne. Współczesny tatuaż japoński, będąc zarówno formą sztuki, jak i wyrazem indywidualności, kontynuuje swoją ewolucję, jednocześnie zachowując swoje tradycyjne korzenie.

Mistrzowie, techniki i ikonografia japońskiego tatuażu Irezumi

Wielcy mistrzowie japońskiego Irezumi

Historia japońskiego tatuażu irezumi związana jest silnie z tradycjami i umiejętnościami mistrzów tatuażu, znanych jako Irezumi-shi lub Horimono-shi. Ci artyści, wykorzystując tradycyjne narzędzia, takie jak metalowe igły przymocowane jedwabną nicią do bambusowej rączki, tworzyli niezwykłe dzieła sztuki, które przetrwały wieki. Ich prace, często inspirowane sztuką drzeworytnictwa ukiyo-e i mitologią japońską, charakteryzowały się bogatą kolorystyką i skomplikowanymi wzorami. Mistrzowie tacy jak Horiyoshi III i Shige, kontynuując również tradycję tebori (ręcznego rzeźbienia), przyczynili się do rozwoju i zachowania tej unikalnej japońskiej formy sztuki.

Tradycyjne techniki i style tatuażu japońskiego

Tradycyjne style tatuowania, znane są jako „irezumi” i „horimono”. Stanowią one unikatową formę sztuki ciała, która wyraźnie różni się od metod tatuażu stosowanych w innych kulturach. Te dwie formy tatuażu, choć różne, są głęboko zakorzenione w japońskiej tradycji i kulturze.

Horimono to rodzaj tatuażu, który charakteryzuje się bogatym, barwnym zdobieniem i cieniowaniem kojarzonym w Europie jako styl neotradycyjny. W tej technice dominują pięć podstawowych kolorów: czerń, zieleń, czerwień, indygo i żółć. Artysta korzysta głównie z tych barw, ale również tworzy różnorodne kombinacje kolorystyczne, mieszając je, co pozwala na stworzenie bardziej złożonych i wielobarwnych wzorów. Sztuka horimono często przedstawia tradycyjne motywy japońskie, takie jak smoki, kwiaty, postacie z folkloru i sceny z historii Japonii.

Irezumi wyróżnia się przede wszystkim unikalną techniką wykonania. W tej metodzie artysta używa specjalnie spreparowanych igieł do wbijania tuszu pod skórę swojego klienta. Ruchy igieł są szybkie i precyzyjne, co wymaga od tatuatora wysokich umiejętności technicznych. Tradycyjne irezumi to proces długotrwały i często bolesny, ale wynik jest wyjątkowo szczegółowy i imponujący. Charakterystyczną cechą tej techniki było również to, że tatuator irezumi często pozostawiał na ciele klienta specjalnie wybrany fragment, na którym wykonywał swój podpis, podkreślając w ten sposób swoje autorstwo i wyjątkowość dzieła. Dziś jednak takie zabiegi „podpisywania się na skórze” zdarzają się w Japonii rzadko.

Rozwój stylu i techniki japońskiego tatuowania

Japońskie tatuaże przez setki lat przechodziły nieustanną ewolucję zarówno stylistyczną: od prostych znaków i symboli do bardziej złożonych i szczegółowych obrazów, jak i technologiczną, udoskonalając technikę ich wykonywania.

Tradycyjna technika Irezumi, choć nadal ceniona i wykorzystywana, została wzbogacona przez współczesne elektroniczne maszyny do tatuowania, dając artystom możliwość połączenia tradycyjnego stylu i nowoczesnych technik tatuowania. Synergia tych dwóch pozwala na tworzenie złożonych dzieł sztuki, które kontynuują tradycję, jednocześnie wprowadzając nową technologię, która poprawia precyzję i czas tatuowania oraz oszczędza tatuowanej osobie nieznośnego bólu.

Symbolika wybranych tatuaży w stylu Irezumi

Ikonografia japońskiego tatuażu obejmuje szeroki zakres motywów, od ryb koi i smoków po wojowników samurajskich i mityczne stworzenia. Każdy wzór ma swoje znaczenie i historię, często zaczerpniętą z japońskiej mitologii i historii. Współczesne trendy w japońskim tatuażu często czerpią inspirację z tych tradycyjnych motywów, jednocześnie eksplorując nowe tematy i techniki.

Tatuaż smoka (Ryū): W japońskiej kulturze smok jest potężnym symbolem mądrości, siły i szczęścia. Często przedstawiany jako długi, smukły, wijący się i pełen łusek. Smok w Irezumi może symbolizować równowagę, odwagę i determinację. W przeciwieństwie do zachodnich implikacji japońskie smoki są zazwyczaj postrzegane jako dobroczynne i mądre istoty, często związane z wodą.

Tatuaż Koi (Karpia): Karp koi w tatuażach japońskich jest symbolem odwagi wytrwałości i siły charakteru. Legenda mówi, że karpie, które pływają pod prąd i pokonują wodospady, zamieniają się na końcu swej drogi w smoki. Ten wzór często symbolizuje walkę z przeciwnościami i osiągnięcie sukcesu mimo trudności.

Tatuaż tygrysa (Tora): Tygrys w japońskim tatuażu symbolizuje siłę i odwagę. Jest również uważany za obrońcę przed złymi duchami i chorobami. Tygrysy są często przedstawiane w dynamicznych, energicznych pozach, co podkreśla ich dziką naturę i siłę.

Tatuaż węża (Hebi): W japońskich tatuażach wąż symbolizuje ochronę, mądrość, dobrobyt i długowieczność. Węże są często przedstawiane jako eleganckie i potężne stworzenia, które mogą również symbolizować regenerację i odnowę.

Tatuaż fali morskiej (Nami): Fale w japońskim tatuażu symbolizują moc, życie i nieprzewidywalność. Są one często przedstawiane jako potężne i dynamiczne, co odzwierciedla siłę i nieokiełznaną naturę oceanu.

Tatuaż góry (Yama): Góra w tatuażach Irezumi symbolizuje stałość, niezachwianą siłę, nieśmiertelność i wieczność. Góry były często postrzegane jako święte miejsca, będące domem dla bogów i duchów.

Tatuaż samuraja (Bushi): Samuraj w tatuażu Irezumi symbolizuje honor, odwagę, lojalność i dyscyplinę. Samuraje są często przedstawiani w scenach walki lub w tradycyjnym stroju, podkreślając ich waleczność, zasady i ducha wojownika.

Tatuaż motyla (Chō): Motyl w japońskim tatuażu symbolizuje przemianę, duszę, delikatność i radość. Motyle są często przedstawiane w połączeniu z innymi elementami natury, co podkreśla ich piękno i elegancję.

Przyszłość japońskiego tatuażu

Przyszłość japońskiego tatuażu irezumi wydaje się ścieżką ewolucji i innowacji. W miarę jak świat staje się coraz bardziej połączony, irezumi ewoluuje, zachowując swoje tradycyjne korzenie, jednocześnie adaptując się do nowych technik i estetyki. Współcześni artyści tatuażu w Japonii i na całym świecie kontynuują eksplorację granic tej sztuki, tworząc nowe możliwości dla przyszłych pokoleń artystów i miłośników tatuażu.

Przyszłość tatuażu w Japonii

W dzisiejszej Japonii irezumi wciąż zyskuje na popularności, zwłaszcza wśród młodszych pokoleń, które widzą w nim formę osobistej ekspresji i symbol głęboko zakorzenionych wartości. Ta tendencja może prowadzić do dalszego rozwoju i innowacji w tej tradycyjnej formie sztuki, otwierając nowe możliwości dla artystów i miłośników tatuażu.